Dal van de Mosbeek 16 km

Highlights op deze route:

• Startpunt: Tante Sien

  Begin 1700 begon fam. Wermelink hier een tapperij. In 1881 kreeg men de vergunning voor verkoop van 'stercken drank'. Rond 1912 nam eigenaresse Gesina Wermelink haar neefje in dienst, die haar riep als 'Tante Sien'. Nu een hotel-restaurant.

  

• 1

  Natura 2000

  

  Natura 2000

  De biodiversiteit (soortenrijkdom) in Europa gaat al jaren achteruit. Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. Doelstelling van Natura 2000 is het verlies aan soorten planten & dieren te stoppen en te herstellen. Zo willen we voorkomen dat de natuur steeds eenvormiger wordt

  Natuurlijke rijkdom

  Natuurgebied Dal van de Mosbeek is aangewezen als Natura 2000 gebied. De grond bestaat uit keileem en dekzand dat op sommige plekken slecht doorlatend is waardoor bronnen van grondwater ontstaan. Het kalkrijke water uit de bronnen zorgt voor een ongekende natuurlijke rijkdom.

  Verdroging tegengaan

  In het brongebied vind je o.a. koekoeksbloem, orchideeën, klokjesgentiaan, parnassia en de zeldzame combinatie van vlozegge en vetblad. Water en bloemen trekken libellen en vlinders aan. Om het bronnenlandschap te behouden, neemt Landschap Overijssel maatregelen om verdroging tegen te gaan.

• Wandelkeuzepunt D79

• 2

  De Braamberg

  

  Een hoogtepunt in Overijssel

  De Braamberg is met z'n 76 meter een van de hoogste punten van Overijssel. Het bos is bijzonder rijk aan spechten waaronder de kleine bonte specht. Andere karakteristieke vogels zijn wespendief, havik, fluiter en appelvink. Ook hoor je hier af en toe raven.

• Wandelkeuzepunt D87

• 3

  Hezinger Esch

  

  Hazelbekke

  Van bosgebied naar essen. Aan de rechterkant, weggezakt in het landschap, ligt natuurgebied de Hazelbekke. Het regenwater dat op de essen valt, stroomt ondergronds af richting de Hazelbekke en komt daar aan de oppervlakte.

  Nat

  De bodem is hier altijd nat. De essen die er groeien zijn jong en hebben een kleine stamdoorsnede. Door de natte en slappe bodem waaien de bomen snel om.

  Steenmarter

  Daardoor vindt er continue verjonging plaats van het essenbos. Het voortbestaan van dit bos wordt in hoge mate bepaald door de stroming van het heldere en zuivere bronwater. Ree, vos, konijn, steenmarter en das voelen zich hier prima thuis.

  

• Pauzeplek Scouting Vasse

  Hier kun je terecht voor een pannenkoek, baklever of glühwein.

  

• Wandelkeuzepunt D97

• Wandelkeuzepunt E67

• Wandelkeuzepunt E65

• Wandelkeuzepunt E64

• 4

  Paardenslenkte

  

  Smokkelen

  In grensgebieden vind je altijd mooie verhalen over smokkelaars en smokkelwaar. Het verhaal gaat dat door dit gebied paarden werden gesmokkeld. Waarschijnlijk liep hier vroeger een stroompje dat de ondiepe geul (slenkte) heeft gemaakt. Vandaar dat smokkelaars en paarden ongezien de grens over konden

• 5

  Bronnen van de Mosbeek

  

  Brongebied van de Mosbeek

  De Mosbeek wordt gevoed door kwel (water dat opborrelt uit de bodem) vanuit de stuwwal. De beek begint vanuit twee bronnen. Bioloog Victor Westhoff attendeerde het bestuur van Het Overijsselsch Landschap in 1944 op een prachtige orchideeënweide, die werd aangekocht.

  Betoverende planten

  70 jaar lang werd deze weide zorgvuldig beheerd met resultaat: hier tref je o.a. het bijzondere vetblad, vijf soorten orchideeën en de betoverend mooie parnassia.

  

• Wandelkeuzepunt E66

• Wandelkeuzepunt E40

• 6

  Grafheuvels

  

  Grafheuvels

  Een grafheuvel werd gebruikt voor het begraven van een of meer personen binnen een gemeenschap. Vaak werd de heuvel daarna ook nog gebruikt voor het begraven van (resten van) mensen die later overleden, zoals urnen met crematies.

  Inkijkje

  Grafheuvels geven ons een inkijkje in het leven van onze voorouders. We leren hoe de mensen van toen hun doden begroeven, maar ook hoe zij hun directe omgeving inrichtten. De locatie van een grafheuvel in het landschap, vertelt ons iets over de plek die onze voorouders aan hun doden gaven.

  Hügelgräberheide

  De Hügelgräberheide is een klein glooiend heidegebied met maar liefst 14 grafheuvels uit de Bronstijd. Ook zijn hier nog ploegsporen van boeren uit de vroege middeleeuwen zichtbaar. Zij maakten gebruik van een keerploeg en van karren op schijfwielen, getrokken door ossen.

• Wandelkeuzepunt U08

• Gasthof bij uitkijktoren

  Duits Gasthof met daarachter een uitkijktoren met prachtig uitzicht over de omgeving.

  

• 7

  Mooie doorkijkjes

  

  Bronnen en stuwwal

  Door het bronnenlandschap en de ligging op een stuwwal zie je in het Dal van de Mosbeek mooie doorkijkjes. De bronnen trokken al vroeg mensen naar de stuwwal. Het was één van de eerste plekken in ons land waar boeren zich vestigden zo’n vierduizend jaar geleden.

  Grafheuvels

  Hoog, droog en toch meer dan genoeg water. De vele grafheuvels zijn zichtbare tekens van die vroege vestiging. Beetje bij beetje is de streek in cultuur gebracht. Dat ging niet eenvoudig, want er waren veel natte plaatsen.

  Patroon

  De weinige droge plaatsen werden gebruikt om te wonen en om gewassen als rogge en spelt te verbouwen. Op deze manier ontstond een fijnmazig patroon van dorpen, landbouwgronden, houtwallen, heidevelden en natte hooilanden.

• Bospaadje in

  Op asfaltweg na 20 meter bospaadje linksaf. (verbodsbord voor fietsers en blauwe pijl op de boom)

• 8

  Man van Mander

  

  Man van Mander

  In een van de grafheuvels van Mander is tijdens opgravingen in 1958 de 'Man van Mander’ gevonden; een lijksilhouet, wat betekent dat bijna alle botresten zijn verdwenen en alleen nog een schaduw van het lichaam waarneembaar is.

  Zonder voeten

  De 'Man van Mander' leefde zo'n 4000 jaar gelden, in de bronstijd. Bij deze man ontbraken de voeten. Men denkt dat bij de dode de voeten zijn afgehakt om te voorkomen dat de dode weer opstond en de levenden mee zou nemen naar het dodenrijk.

• 9

  Hunebed van Mander

  

  Hunebed

  Hier is het meest zuidelijke hunebed (prehistorische grafkamer) van Nederland gevonden. De stenen waren helaas al verdwenen toen men in jaren ’50 van de vorige eeuw het graf opgroef. Het hunebed was 13 bij 2,5 meter. O.a. pijlen, speerpunten, bijlen en urnen zijn gevonden bij dit grafmonument.

  Man van Mander

  In een van de grafheuvels bij Mander is ook de 'Man van Mander’ gevonden; een lijksilhouet, wat betekent dat bijna alle botresten zijn verdwenen en alleen nog een schaduw van het lichaam waarneembaar is.

  Zonder voeten

  Bij deze man ontbraken de voeten. Men denkt dat bij de dode de voeten zijn afgehakt om te voorkomen dat de dode weer opstond en de levenden mee zou nemen naar het dodenrijk.

• 10

  Versnipperde heide

  

  N2000

  Anders dan de naam doet vermoeden, bestaat de Manderheide grotendeels uit bos. Maar juist de heide is, samen met de jeneverbesstruwelen, waardevol. Zelfs in Europees opzicht.

  Om die reden is de Manderheide, samen met het aangrenzende Dal van de Mosbeek en Springendal opgenomen in Natura 2000, het Europese netwerk van natuurgebieden. De opgave is dan ook om ervoor te zorgen dat het gebied z’n naam weer waar gaat maken.

  Historisch heidelandschap

  De Manderheide is, net als zoveel heidegebieden, ontstaan toen de eerste boeren hier aan de voet van de Galgenberg bos afbrandden om er graan te verbouwen. Toen na een aantal jaren de grond uitgeput was, brandden ze het volgende stuk bos af. Op de achtergelaten grond gingen heidestruiken groeien.

  De heide bleef eeuwenlang in stand als graasgebied voor vee. Als daar een eind aan komt in de negentiende eeuw pakken bomen weer hun kans. De heide verdwijnt, de jeneverbessen verpieteren in het donkere bos.

  Versnipperde heide

  

  Veel dieren en planten zijn afhankelijk van een open heidelandschap om te zonnen en te schuilen. Denk bijvoorbeeld aan hagedissen, heideblauwtjes of jeneverbessen. Op deze plek zie je een voorbeeld van een geïsoleerd stukje heide.

  Het omliggende bos vormt voor deze dieren en planten een barrière. Zij verplaatsen zich niet door het bos en daardoor zullen ze zich ook niet verspreiden naar andere gebieden. Hierdoor zullen deze soorten sneller uitsterven.

• 11

  Eendenbeek

  

  Eendenbeek

  Op de grens tussen Nederland en Duitsland bevindt zich de Streu. Dit is een middeleeuws cultuurlandschap. Hier vind je kleine weides en houtwallen op schrale en droge heidegrond. Langs het begin van de Streu stroomt een uit Duitsland afkomstig beekje, de Eendenbeek.

  Bijzonder beekje

  Bijzonder aan deze beek is dat het water niet overal zichtbaar is. Dit komt doordat de gronden op de stuwwal rond de Galgenberg veel grind en zwerfkeien bevatten. Als deze grindpakketten aan het aardoppervlak komen is de beek op die plekken niet watervoerend en dus niet altijd zichtbaar.

• 12

  Galgenberg

  

  Galgenberg

  Dit is het hoogste punt van het gebied: 70 meter boven NAP. Ook is dit een aardkundig monument: tot begin 1800 werden hier op het hoogste punt, dus goed zichtbaar voor iedereen en als afschrikwekkend voorbeeld, de veroordeelden opgehangen aan de galg.

• 13

  Kommiezenhut

  

  Smokkelaars

  Deze plaggenhut werd in WOll gebruikt door de douane. In deze omgeving werd namelijk nogal veel gesmokkeld. In een café in de buurt konden de smokkelaars aan de stand van de gordijnen zien of het smokkeltijd was. Kommiezen waren een soort douanebeambten.

• Wandelkeuzepunt D54

• 14

  Molen van Frans

  

  De watermolen van Frans

  In 1711 is de watermolen van Frans gebouwd als papiermolen. De onderslagmolen klopte (of sloeg) met hamers tot 1870 lompen en linnen tot pulp. Van de vezelpap werd papier gemaakt. Met de hand werden vellen papier geschept en op de droogzolder gedroogd. 


  Opa Frans

  In 1870 werd de molen verkocht aan boer Bernard Frans, ook wel opa Frans genoemd, die er de eerste honderd jaar geen papier meer mocht maken. Hij verbouwde de molen tot korenmolen. Om het rendement van de molen te vergroten werd de molen tot bovenslagmolen verbouwd en is de molenkolk aangelegd.

  Bakker

  In 1911 werd de molen uitgebreid met een bakkerij. De kleinzoon van Opa, Gerrit Frans, buitte de aandrijvende kracht van de molen ten volle uit. Hij liet er een slijpsteen, een cirkelzaag, een gierpomp, een jakobsladder, een dorsmachine, een deegmachine en de wasmachine van zijn vrouw op draaien.

  Automatische wiegenschudder

  Hoewel het een prachtig verhaal is, liet hij er de wieg van zijn kind niet op schommelen, vertelt zijn schoondochter. Gerrit zei ooit dat ook dit te realiseren was en dat praatje is blijven hangen. Gerrit kon het onderhoud niet meer aan en verkocht de molen in 1962 aan Landschap Overijssel.

  

  Oogstdag

  De molen is gerestaureerd en elke derde zondag van de maand zijn er maaldemonstraties. Regelmatig vinden er leuke activiteiten voor jong en oud bij de molen plaats zoals in de zomer de oogstdag, waar je van dichtbij mee kan maken hoe de rogge geoogst, gedorst en gemalen wordt. Een gezellig feest!

  

• Wandelkeuzepunt D67

• Wandelkeuzepunt D53

• 15

  Molen van Bels

  

  De watermolen van Bels

  De watermolen van Bels is een van de drie watermolens die vroeger langs de Mosbeek stonden. Tegenwoordig kun je hier lekker eten (oa pannenkoeken) en drinken in het restaurant. Bij mooi weer genieten van het terras aan de molenkolk.

  Papier

  In 1725 is de watermolen, een zogenaamde bovenslagmolen, op de Mosbeek gebouwd. Oorspronkelijk was het een papiermolen. Oude lompen werden er fijngestampt in bakken water. Vijf hamers sloegen op de in water gedrenkte lompen.

  Droogzolder

  Het vieze water werd afgevoerd en schoon water werd in de bakken gelaten. Zodra de stof schoon was, werd de watertoevoer gestopt en de witte vezelpap tot papier verwerkt. De papieren vellen werden gedroogd op de droogzolder. Vanaf midden 19e eeuw bracht papier niet meer voldoende op.

  Cichorei

  Op datzelfde moment kwam de import van koffie stil te liggen door handelsoorlogen; echte koffie was nauwelijks verkrijgbaar en duur. De cichorei werd ontdekt en dit alternatief werd ook in Twente gebruikt. Aan de rechteroever van de Mosbeek werd een nieuwe molen gebouwd, om cichorei te malen.

  Graan

  In 1860 werd de papiermolen opgeheven en een korenmolen gebouwd. Nog altijd kunt u op de derde zondag van de maand met eigen ogen zien hoe de molen werkt, tijdens de maalzondag.

  

• Wandelkeuzepunt D56

• 16

  Bezoekerscentrum 'IJs en Es'

  

  IJs en Es

  Het onbemande bezoekerscentrum van Landschap Overijssel dat in juni 2014 geopend is. Het bezoekerscentrum vertelt op beeldende wijze het verhaal van de ontstaansgeschiedenis van het Dal van de Mosbeek. 


  IJstijd

  Tijdens de voorlaatste ijstijd werd de noordelijke helft van Nederland bedekt met landijs. Het ijs kwam in de vorm van gletsjertongen ons land binnen vanuit het noorden. De gletsjers schoven als een bulldozer allerlei materialen voor zich uit en en stuwden het op naar voren en opzij: de stuwwal.

  Kracht

  De vorm van het bezoekerscentrum beeld de kracht van het ijs uit. Binnen krijgt u informatie over het ontstaan en de vroege bewoning van het gebied waar vele prehistorische vondsten zijn gedaan.

• Wandelkeuzepunt D51

• 17

  Bekkenscheid

  

  Bekkenscheid

  'Bekkenscheid' is een Twents woord voor het scheiden van beken. Bij het Bekkenscheid zie je een fraai staaltje van bevloeiingstechniek. In de negentiende eeuw werd hier een kunstmatige beek gegraven die de droge delen van de marke Mander van water moest voorzien.

• Wandelkeuzepunt D77

• Wandelkeuzepunt D73

• 18

  't Kruudnhofke

  

  't Kruudnhöfke

  Midden in het dorp zijn al meer dan 25 jaar enthousiaste vrijwilligers actief met vergeten groenten en kruiden. In de oude kloostertuin achter de H.H. Joseph en Pancratiuskerk groeien meer dan 400 soorten planten met speciale eigenschappen. Veel vogels en vlinders zijn er thuis.

• Wandelkeuzepunt D74

• Wandelkeuzepunt D81