IJssels rivierenlandschap

Landgoed Windesheim

Het landgoed Windesheim ligt op een rug in het stroomgebied van de IJssel. Ten westen van Windesheim stroomt de rivier en liggen de uiterwaarden. Oostelijk ervan liggen de laaggelegen komgronden.

Het landgoed zelf is ongeveer 570 hectare en voor het grootste deel in gebruik voor de landbouw. Het eigenlijke Huis Windesheim werd in de Tweede Wereldoorlog door brandbommen verwoest. De ruïne is nu een rijksmonument, evenals het park en diverse andere gebouwen op het terrein.

Winterdijk

Voorbij Windesheim heb je een prachtig uitzicht over het stroomgebied van de IJssel. Het fietspad volgt de hoge winterdijk van de rivier. Deze dijk is in principe in staat om de hoogst voorkomende vloeden te keren.

Hoefslagpaal

Links van de winterdijk bij nr. 6A tref je een markante stenen paal aan met letters en cijfers erop. Het is een hoefslagpaal. Vanaf het moment dat er in het rivierengebied dijken werden aangelegd, realiseerden de bewoners zich dat goed onderhoud van levensbelang was.Foto is niet van deze paal.

Onderhoudsplichtig

In het verleden waren hier veel partijen bij betrokken. Iedereen die onderhoudsplichtig was, kreeg een of meerdere dijkvakken toegewezen. Deze dijkvakken werden hoefslagen genoemd.

Om de onderhoudsvakken duidelijk te markeren werden hoefslagpalen geplaatst, met daarop letters en/of cijfers die verwezen naar de hoefslagplichtige.

Als gevolg van onder meer de dijkverzwaring zijn in de loop van de tijd veel hoefslagpalen verdwenen, maar langs de IJssel zijn nog enkele unieke exemplaren te vinden. Zeskantige arduinstenen paal gedekt met een halve bol. Inscriptie uit 1760: R 148 V 6 D 6.1760: R 148 V 6 D 6.

Zomerdijk

De zomerdijk, die je dichter bij de rivier ziet liggen, is veel lager. Deze is aangelegd om het land dat vlak langs de rivier ligt in de zomermaanden droog te houden. Boeren kunnen het in die periode als weiland voor hun vee gebruiken.

Overstromen

’s Winters mag de zomerdijk overstromen. Fietsend over de hoge dijk heb je links van je, bij de rivier, de zomerdijk vaak in het vizier. Het beste zichtbaar is hij aan het einde van het fietspad over de winterdijk.

Soestwetering

Het gebied waar je doorheen fietst kent een uniek stelsel van weteringen en vloedgraven. Over de vloedgraven verderop meer; hier passeer je de Soestwetering. Weteringen zijn langgerekte waterlopen die in de middeleeuwen werden aangelegd.

Vernatting

In die tijd kreeg het achterland langs de IJssel steeds meer te kampen met vernatting. Dit had onder meer te maken met de dijkaanleg, waardoor het water niet meer natuurlijk kon afvloeien naar de IJssel.

Watergangen

Om dit probleem op te lossen werden in de lage komgronden weteringen parallel aan de rivier gegraven. Deze watergangen voerden het water af naar een punt stroomafwaarts, waar het op de IJssel geloosd kon worden. Op deze route passeer je geregeld een wetering.

Dwarshuisboerderij

Boerderij De Aalvanger ligt in het open land ten zuiden van Zwolle, nabij de Aalvangersbrug over de Soestwetering. Het is een voorbeeld van een dwarshuisboerderij met bijbehorende schuur en stookhok.

De boerderij, waarvan de oudste delen dateren uit de 17e eeuw, heeft een karakteristieke 19e-eeuwse uitstraling.

Zeedijk

Vlak buiten het dorpje Laag Zuthem gaat de route verder over een heuse zeedijk. De aanleg ervan heeft alles te maken met de Zuiderzeevloeden die in de achttiende en negentiende eeuw een aantal malen het gebied teisterden.

Stormvloed

Bij stormvloed kwam het woeste zeewater van de Zuiderzee (nu het IJsselmeer) tot aan het landgoed Alerdinck en zette het ruim één meter onder water. Daarom liet de toenmalige eigenaar van het landgoed in 1830 een dijk aanleggen.

In 1883 en 1895 vonden er opnieuw Zuiderzeevloeden plaats. Ditmaal bood de dijk bescherming en keerde het zeewater.

Landgoed Den Alerdinck

Landgoed Den Alerdinck heeft een omvang van 120 hectare en bestaat uit landbouwgrond, bos en natuur. In het kader van de ecologische verbindingszone tussen de Veluwe en het Vechtdal wordt een deel van de landbouwgrond omgevormd naar natuur.

Langoed Colckhof

Landgoed Colckhof bestaat uit een buitenplaats die omgeven wordt door een 40 hectare groot landschapspark van slingerende paden, waterpartijen en verrassende doorkijkjes. Samen met het landgoed Den Alerdink vormt het een fraai bosrijk ensemble.

Vloedgraaf

Net buiten de bebouwing van Raalte zie je hoe de Linderte Leide uitwatert in het Overijssels Kanaal. Het is een van de vloedgraven in het gebied. Zoals hierboven al beschreven lopen parallel aan de IJssel de weteringen.

De vloedgraven zijn watergangen die van oost naast west lopen en op de weteringen aansluiten. Verderop, net voorbij Mariënheem, passeer je de Linderte Leide nog een keer.

Eerste vermelding

De Plaskerk is het oudste gebouw van Raalte en wordt gebruikt door de Protestantse Gemeente. De eerste vermelding van de Plaskerk is uit 1123. De kerk behoorde toe aan een zekere Lifgerus en is mogelijk door keizer Hendrik IV van Duitsland aan hem geschonken, vanwege zijn hulp bij de kruistochten.

Het eerste romaanse gebouw was kleiner dan de huidige kerk en was opgetrokken uit oersteen. Het koor was wat jonger dan het schip. Het is niet bekend of er toen ook al een toren geweest is. De huidige kerk dateert uit de 15e eeuw. Het is een eenbeukige kerk in laatgotische stijl.

Verval en restauraties

In 1649 stortte de toren van de kerk gedeeltelijk in. Er werd besloten de toren niet te restaureren, waardoor de kerk drie eeuwen een toren had die vrijwel even hoog was als het kerkgebouw. In de jaren 1840-1845 is de toren grondig onderhanden genomen, nadat de toren eigendom werd van de gemeente.

Aan de wens van de kerkelijke gemeente om in de toren een uurwerk aan te brengen kon de gemeente niet voldoen. In 1940 is de in zeer slechte staat verkerende toren met de klokken overgedragen aan de kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente. In de daaropvolgende jaren heeft het verval zich voortgezet.

In 1969 is de restauratie van kerk en toren van start gegaan. Hierbij is de lage toren weer met acht meter verhoogd.

Historische secco's

Bijzonder in de kerk zijn de plafondschilderingen uit de 15e eeuw, de zogenoemde secco’s. Dit zijn religieuze afbeeldingen. De van oorsprong Katholieke kerk is na de beeldenstorm en de Reformatie overgegaan naar een Gereformeerde Gemeente. Daarbij zijn de schilderingen overgeschilderd met witkalk.

Tijdens de jaarlijks terugkerende onderhoudswerkzaamheden kwam er telkens een laagje kalk bij. Gedurende de restauratie in 1969-1975 kwamen de secco's weer gedeeltelijk tevoorschijn.

Het interieur

In de kerk staan drie herenbanken die vroeger toebehoorden aan de adellijke huizen in de gemeente Raalte. Oorspronkelijk waren het er vier. De bank van de voormalige havezate De Hofstede is waarschijnlijk bij de restauratie 1969-1975 uit de kerk verdwenen.

De banken die er nog staan behoorden tot de havezaten Schoonheten, De Velner en ’t Relaer. Het 18e eeuwse preekgestoelte is toegeschreven aan Adam Strauss. Aan de kansel zijn een koperen lessenaar en een zandloper uit de 17e eeuw bevestigd, om de dominee aan zijn spreektijd te herinneren.

In de kerk is in 1836 een orgel aangebracht door Carel Friedrich August Naber. Het is geplaatst op een galerij op houten Toscaanse zuilen. In 1975 is de galerij verplaatst naar de westzijde, tegen de toren, en het orgel is vervangen door een orgel van de Duitse orgelbouwer Hans-Detlef Kleuker.

De kerk bezoeken

De kerk is in de maanden juli en augustus open op woensdag van 10 tot 14 uur. Buiten deze periode is de kerk voor groepen op aanvraag te bezichtigen. Bekijk de website www.pknraalte.nl

Komgronden

Voorbij Elshof fiets je door een mengelgrondlandschap dat uniek is in Nederland. De IJssel overstroomde in het verleden de laaggelegen gebieden (komgronden) en overdekte deze met een dikke laag klei. Alleen de allerhoogste koppen bleven boven het water uitsteken.

Bemesting

Op deze zandkoppen bouwden de boeren hun boerderijen en legden ze hun akkers aan. De komgronden werden gebruikt voor beweiding en hooiwinning. Dat deze laagten aanvankelijk nog regelmatig overstroomden vond men niet erg; het slib uit het rivierwater was een natuurlijke bemesting voor de graslanden.

Mengen

De boeren ontdekten bovendien dat men de vruchtbaarheid van de akkers aanzienlijk kon verhogen door het zand te mengen met de klei uit de komgronden.

Door deze menging ontstonden in de loop van de eeuwen de unieke ‘mengelgronden’, die je, fietsend over de Leugenhorst, de Kappeweg en de Bremmelerstraat overal links en rechts van de weg aantreft.

Kasteel Nijenhuis

Het had maar een haar gescheeld of het eeuwenoude Kasteel Nijenhuis was in de eerste helft van de twintigste eeuw aan verwaarlozing en verval ten onder gegaan. Het was de kunstverzamelaar Dirk Hannema die de provincie Overijssel ervan overtuigde het kasteel van de ondergang te redden.

Museum

Nijenhuis is nu een museum, met de kunstverzameling van Hannema als uitgangspunt. Het park met kenmerken van zowel de geometrische aanleg als de Engelse landschapsstijl en de havezate vormen een fraai ensemble.

Zandkoppen

De hoge zandkoppen waren van oudsher de beste plekken om te boeren. Tot op de dag van vandaag is dit eeuwenoude vestigingspatroon nog zichtbaar. De Kappeweg (kappe = kop, zandkop) en Bremmelerstraat is een kronkelige weg die langs de natuurlijke zandhoogten in het mengelgrondlandschap voert.

Panhuis aan de Bremmelerstraat

Boerderijen in deze Lierder- en Molenbroekerpolder zijn op dekzandruggen gebouwd. Deze zandruggen liggen kronkelig in het landschap, waardoor de oudste wegen (mits ze niet recht getokken zijn) kronkelend door de polder slingeren. De Bremmelerstraat is daar een goed voorbeeld van.

Paraboolduinen

Op het punt waar de Bremmelerstraat de Rietbergweg kruist, zijn links en rechts van de weg enkele lichte verhogingen in het veld zichtbaar. Het zijn paraboolduinen, die zo’n 12.000 jaar geleden ontstonden door een samenspel van wind en vegetatie.

Daarbij blies de wind een deel van het zand weg, behalve op de plek waar vegetatie stond. Zo ontstond een uitgeblazen kern, met daaromheen een hoefijzervormig duin.

Genoten van de tocht?

Hopelijk heb je genoten van deze prachtige tocht langs het landschap van IJssel, één van onze mooiste rivieren. Landschap en erfgoed zijn het waard om te behouden. Je kan onze daarbij helpen door Vriend te worden van Stichting Landschap Overijssel voor maar 2,50 euro per maand. Dankjewel!

Word nu Vriend! Doe een gift via iDeal

Natuurreservaat

De Tichelgaten is een natuurreservaat van recente datum. De steenfabriek groef begin jaren '50 klei af om bakstenen (tichels) te kunnen bakken. Nu is het een prachtig natuurgebied dat bezocht wordt door de boomvalk, de visarend, de ijsvogel, de lepelaar, de zeearend maar vooral de mens

Vogelkijkhut met waarnemingen